کد مطلب:16912 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

منظور از محكمات و متشابهات در قرآن چيست

هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ(آل عمران، 7)
او كسي است كه بر تو اين كتاب را نازل كرد. بخشي از آن آيات محكم هستند كه اصل و اساس اين كتاب را تشكيل ميدهند. (و هر گونه ابهامي كه در آيات ديگر باشد با مراجعه به اين محكمات روشن ميشود) و بخشي از آن آيات متشابه است (يعني احتمالات مختلفي در نگاه اول در معناي آن است ولي با توجه به آيات محكم تفسير آنها نيز روشن ميشود) اما كساني كه در دلهايشان انحراف است به خاطر ايجاد فتنه (و گمراه كردن مردم) و به خاطر تفسير (نادرست) به سراغ آيات متشابه ميروند در حالي كه تفسير اين آيات متشابه را جز خداوند و كساني كه در علم راسخ و استوارند نميدانند (راسخان در علم) ميگويند ما به آن ايمان داريم همه از طرف خداست (خواه محكم باشد يا متشابه همه از اوست) و جز خردمندان پند نگيرند.
توضيح :
در اين آيه چند سؤال مطرح است:
سؤال اول: چرا در قرآن آيات متشابه به كار رفته است؟!
پاسخ:
اولاً وجود آيات متشابه زمينه فكر و تدبر و مقدمه نهضت علمي است
ثانياً احساس رابطه و نياز به رهبران آسماني در اين گونه پيچيدگيها به چشم ميخورد. آري اگر همه درس آسان باشد شاگرد احساس نياز به استاد نميكند
ثالثاً متشابهات وسيله آزمايش مردم است. گروهي كژ انديش از لابلاي آنها به سراغ اهداف شوم خود ميروند و گروهي به فرموده امام رضا(ع) با مراجعه به محكمات معناي صحيح را كشف مينمايند.
سؤال دوم: قرآن در يكجا همه آيات خود را محكم دانسته و فرموده: كتاب احكمت اياته و در جاي ديگر همه را متشابه دانسته و فرموده: كتاباً متشابهاً ولي در اين آيه بعضي را محكم و بعضي را متشابه قرار داده، مسأله چيست؟
پاسخ:
آنجا كه فرمود تمام آيات محكم است يعني سخن سست و بي اساس در هيچ كلمهاي نيست و آنجا كه فرمود آيات متشابه هستند يعني سيستم و آهنگ قرآن يك نواخت است مثل كلمات و نوشته جات و محصولات عادي نيست كه بعضي برتر از ديگري باشد همه آن يكسان و شبيه به هم است.
ولي با آنكه سخني سست و بي آهنگ در تمام قرآن نيست لكن از نظر فهم مردم همه آيات يكسان نيستند، بعضي صريح و روشن و همه كس فهم ولي بعضي داراي معاني بلند و پيچيده است.
سؤال سوم: نمونه آيات متشابه كدام است؟
مثلاً در قرآن ميخوانيم: الي ربها ناظرة يعني چشمها به پروردگارشان مينگرند ولي چون عقل جسم بودن را براي خداوند محال ميداند واز طرفي در آيات قرآن ميخوانيم كه لاتدركه الابصار؛ چشمها او را درك نميكنند مجبوريم مراد از نگاه به پروردگار را نگاه به لطف و پاداش او معنا كنيم.
و كلماتي از قبيل (جاء ربك) را با توجه به آيات ديگر ميگوييم فرمان خدا آمد. (يد الله) يعني قدرت او. در فارسي نيز ميگوييم فلاني در فلان شهر يا اداره دست دارد يعني قدرت دارد و گرنه خداوند جسم نيست كه دست و پا داشته باشد (ليس كمثله شيء) او همانندي ندارد. به هر حال همين آيات سبب انحراف سادهانديشاني شده كه به آيات ديگر توجه ندارند واز مفسران واقعي يعني اهل بيت پيامبر جدا هستند و شايد به خاطر همين خطرات است كه قرآن به ما سفارش كرده هنگام قرائت قرآن به خداوند از شر شيطان پناه ببريد.
پيامها و نكتهها:
1. همه كس همه آيات را نميفهمد. (و اخر متشابهات)
2. كسي كه روح سالم نداشته باشد به خاطر فتنه و انحراف به سراغ متشابهات ميرود.
3. فتنه تنها آشوب نظامي و فيزيكي نيست، تفسير به راي و تغيير فرهنگ و برداشت نادرست نيز فتنه است.
4. تا سلامتي فكري و روحي شخصي ثابت نشده حتي تسليم استدلالهاي قرآني او نيز نشويد.
5. هدف نهايي و مقصود اعلاي آيات الهي را تنها خدا و راسخان در علم ميدانند.
6. آگاهي سطحي و حفظ مطالب، ارزش نهايي را ندارد آنچه مهم است راسخ بودن در علم است.
7. نام راسخان در علم در كنار نام مقدس خداوند آمده و مقامشان بعد از مقام الهي است.
8. فهميدن درجاتي دارد كه بالاترين آن آشنا شدن به تأويل و رسيدن به هدف نهايي است.
9. عالمان واقعي بي تكبرند. (و الراسخون في العلم يقولون امنا به)
10. هر چه را نميفهميم انكار نكنيم. (كل من عند ربنا)
11. آيات محكم داراي يكنوع پيوستگي و انسجام است (كلمه ام مفرد به كار رفته است)
12. براي فهم قرآن روح پاك و معتدل لازم است (و ما يعلم تأويله الا الله و الراسخون في العلم)
13. همان گونه كه تمام بچههابه سراغ مادر ميروند، در تفسير تمام آيات متشابه نيز بايد به محكمات رجوع كرد. (هن ام الكتاب)
14. گرايش به باطل مانع از رسوخ علم است. (الراسخون في العلم) در برابر (في قلوبهم زيع) قرار داده شده است.